Ingoganizirani kutsegula imelo yowoneka ngati wamba, ndipo mphindi yotsatira, akaunti yanu yaku banki ilibe. Kapena mukuyang'ana pa intaneti pomwe skrini yanu yatseka ndipo uthenga wa chiwombolo ukuwonekera. Zithunzizi si makanema ongopeka asayansi, koma zitsanzo zenizeni za kuwukira kwa intaneti. Munthawi ino ya intaneti ya chilichonse, intaneti sikuti ndi mlatho wosavuta, komanso malo osakira akuba. Kuchokera pazinsinsi zaumwini kupita ku zinsinsi zamakampani mpaka chitetezo cha dziko, Zowukira pa intaneti zili paliponse, ndipo mphamvu zawo zamachenjera ndi zowononga zikuzizira. Kodi ndi zinthu ziti zimene zikutiopseza? Kodi zimagwira ntchito bwanji, ndipo tiyenera kuchita chiyani? Tiyeni tiwone zigawenga zisanu ndi zitatu zomwe zimachitika kwambiri pa intaneti, zomwe zimakufikitsani kudziko lodziwika bwino komanso losazolowera.
Malware
1. Kodi Malware ndi chiyani? Malware ndi pulogalamu yoyipa yopangidwira kuwononga, kuba, kapena kuwongolera machitidwe a wogwiritsa ntchito. Imazembera zida za ogwiritsa ntchito kudzera m'njira zowoneka ngati zopanda vuto monga zomata maimelo, zosintha zobisika zamapulogalamu, kapena kutsitsa masamba osaloledwa. Ikangothamanga, pulogalamu yaumbanda imatha kuba zidziwitso zodziwika bwino, kubisa deta, kufufuta mafayilo, kapenanso kusandutsa chipangizocho kukhala "chidole" cha woukira.
2. Mitundu yodziwika bwino ya pulogalamu yaumbanda
Kachilombo:Zophatikizidwa ndi mapulogalamu ovomerezeka, mutatha kuthamanga, kudzibwereza nokha, matenda a mafayilo ena, zomwe zimapangitsa kuwonongeka kwa machitidwe kapena kutaya deta.
Nyongolotsi:Itha kufalitsa paokha popanda pulogalamu yolandila. Ndizofala kudzifalitsa kudzera pakuwonongeka kwa maukonde ndikugwiritsa ntchito maukonde. Trojan: Kudziwonetsera ngati pulogalamu yovomerezeka yokopa ogwiritsa ntchito kukhazikitsa chitseko chakumbuyo chomwe chimatha kuwongolera zida kapena kuba data.
Mapulogalamu aukazitape:Kuwunika mobisa machitidwe a ogwiritsa ntchito, kujambula makiyi kapena mbiri yosakatula, yomwe nthawi zambiri imagwiritsidwa ntchito kuba mawu achinsinsi ndi zambiri zamaakaunti aku banki.
Ransomware:kutseka chipangizo kapena deta yobisika kuti chiwombolo chitsegule kwachuluka kwambiri m'zaka zaposachedwa.
3. Kufalitsa ndi Kuwononga Malware nthawi zambiri kumafalikira kudzera muzinthu zakuthupi monga maimelo achinyengo, Malvertising, kapena makiyi a USB. Zowonongeka zingaphatikizepo kutayikira kwa data, kulephera kwadongosolo, kutayika kwachuma, komanso kutayika kwa mbiri yamakampani. Mwachitsanzo, pulogalamu yaumbanda ya 2020 ya Emotet idakhala vuto lalikulu lachitetezo chabizinesi pakupatsira zida mamiliyoni padziko lonse lapansi kudzera muzolemba zobisika za Office.
4. Njira zopewera
• Ikani ndikusintha pafupipafupi mapulogalamu odana ndi ma virus kuti musanthule mafayilo okayikitsa.
• Pewani kudina maulalo osadziwika kapena kukopera mapulogalamu kuchokera kosadziwika.
• Sungani zosunga zobwezeretsera nthawi zonse kuti mupewe kuwonongeka kosasinthika komwe kumachitika chifukwa cha ransomware.
• Yambitsani zozimitsa moto kuti ziletse ma netiweki osaloledwa.
Ransomware
1. Momwe Ransomware imagwirira ntchito. Zigawenga nthawi zambiri zimafuna kuti zilipidwe muzinthu zovuta kuzitsata monga bitcoin, ndikuwopseza kuwononga deta ngati ndalama sizikuperekedwa.
2. Milandu Yodziwika
Kuwukira kwa Pipeline ya Atsamunda mu 2021 kudadabwitsa dziko lapansi. DarkSide ransomware idabisa kachitidwe ka payipi yayikulu yamafuta ku East Coast ya United States, kuchititsa kuti mafuta asokonezeke ndipo omwe akuwukirawo akufuna dipo la $4.4 miliyoni. Chochitika ichi chinawonetsa kuwonongeka kwa zomangamanga zofunikira ku ransomware.
3. N'chifukwa chiyani ransomware ndi yakupha kwambiri?
Kubisala kwakukulu: Ransomware nthawi zambiri imafalikira kudzera muukadaulo wamakhalidwe (mwachitsanzo, kudzipanga ngati maimelo ovomerezeka), zomwe zimapangitsa kuti zikhale zovuta kwa ogwiritsa ntchito kuzindikira.
Kufalikira mwachangu: Pogwiritsa ntchito kusatetezeka kwa netiweki, ransomware imatha kupatsira zida zingapo mubizinesi mwachangu.
Kuchira kovutirapo: Popanda zosunga zobwezeretsera zovomerezeka, kulipira dipo kungakhale njira yokhayo, koma sizingatheke kubweza detayo mutalipira dipo.
4. Njira Zodzitetezera
• Nthawi zonse zosunga zobwezeretsera deta offline kuonetsetsa kuti deta zofunika akhoza mwamsanga kubwezeretsedwa.
• Dongosolo la Endpoint Detection and Response (EDR) linagwiritsidwa ntchito kuti liyang'anire khalidwe lachilendo mu nthawi yeniyeni.
• Phunzitsani ogwira ntchito kuti azindikire maimelo achinyengo kuti asakhale ma vectors.
• Patch system ndi kuwonongeka kwa mapulogalamu munthawi yake kuti muchepetse chiopsezo cholowera.
Phishing
1. Chikhalidwe cha Phishing
Phishing ndi mtundu waukadaulo waumisiri momwe wachiwembu, yemwe akuwoneka ngati wodalirika (monga banki, nsanja ya e-commerce, kapena mnzake), amakopa wozunzidwayo kuti aulule zidziwitso zachinsinsi (monga mawu achinsinsi, manambala a kirediti kadi) kapena dinani ulalo woyipa kudzera pa imelo, meseji, kapena meseji yapompopompo.
2. Mafomu Ofanana
• Kuzembera pa imelo: Maimelo abodza okopa anthu kuti alowe m’mawebusaiti abodza ndi kulemba zikalata zawo.
Spear Phishing: Kuukira kogwirizana ndi munthu kapena gulu linalake lopambana kwambiri.
• Smishing: Kutumiza zidziwitso zabodza kudzera pa meseji kuti kunyengerera ogwiritsa ntchito kudina maulalo oyipa.
• Vishing: kudzinamizira kuti ndi wolamulira pafoni kuti adziwe zambiri.
3. Zowopsa ndi Zotsatira zake
Kuukira kwa Phishing ndikotsika mtengo komanso kosavuta kukhazikitsa, koma kumatha kuwononga kwambiri. Mu 2022, kutayika kwachuma padziko lonse lapansi chifukwa cha ziwopsezo zachinyengo kudafika mabiliyoni a madola, kuphatikiza maakaunti awo obedwa, kuphwanya zidziwitso zamakampani, ndi zina zambiri.
4. Njira Zothana ndi Mavuto
• Yang'ananinso adiresi yotumiza kuti muwone zolakwika kapena mayina achilendo.
• Yambitsani kutsimikizika kwazinthu zambiri (MFA) kuti muchepetse chiopsezo ngakhale mawu achinsinsi asokonezedwa.
• Gwiritsani ntchito zida zothana ndi chinyengo kuti muchotse maimelo ndi maulalo oyipa.
• Kuchita maphunziro odziwitsa anthu zachitetezo pafupipafupi kuti ogwira ntchito azikhala tcheru.
Advanced Persistent Threat (APT)
1. Tanthauzo la APT
Kuwopseza kopitilira muyeso (APT) ndizovuta, zanthawi yayitali zowukira pa intaneti, zomwe nthawi zambiri zimachitidwa ndi magulu owononga boma kapena zigawenga. Kuwukira kwa APT kuli ndi cholinga chomveka bwino komanso makonda apamwamba. Zigawenga zimalowa m'magawo angapo ndikubisalira kwa nthawi yayitali kuti zibe zinsinsi kapena kuwononga dongosolo.
2. Kuwukira Kuyenda
Kulowa koyamba:Kulowa kudzera pamaimelo achinyengo, mabizinesi, kapena kuwukira kwa chain chain.
Kupanga poyambira:Ikani zitseko zakumbuyo kuti mukhalebe ndi mwayi wofikira nthawi yayitali.
Lateral Movement:kufalikira mkati mwa netiweki yomwe mukufuna kuti mupeze maulamuliro apamwamba.
Kuba Data:Kutulutsa zidziwitso zachinsinsi monga chidziwitso kapena zolemba zamaganizidwe.
Tsatirani Trace:Chotsani chipika kuti mubise kuwukira.
3. Milandu Yodziwika
Kuwukira kwa SolarWinds mu 2020 kunali chochitika chapamwamba cha APT pomwe obera adabzala chinsinsi kudzera pagulu lazakudya, zomwe zidakhudza mabizinesi masauzande ambiri ndi mabungwe aboma padziko lonse lapansi ndikubera zidziwitso zambiri.
4. Mfundo Zodzitetezera
• Ikani makina ozindikira Intrusion (IDS) kuti ayang'anire kuchuluka kwa magalimoto pamanetiweki.
• Tsimikizirani mfundo yochepetsera mwayi wochepetsa kusuntha kwa owukira.
• Chitani kafukufuku wachitetezo pafupipafupi kuti muwone zomwe zingachitike kumbuyo.
• Gwirani ntchito ndi nsanja zanzeru kuti mujambule zomwe zachitika posachedwa.
Man in the Middle Attack (MITM)
1. Kodi kuukira kwa munthu wapakati kumagwira ntchito bwanji?
Man-in-the-middle attack (MITM) ndi pamene wowukira amalowetsa, kusokoneza, ndi kuyendetsa mauthenga a deta pakati pa magulu awiri omwe amalankhulana popanda iwo kudziwa. Wowukira atha kuba zidziwitso zachinsinsi, kusokoneza data, kapena kukhala ngati munthu wochita zachinyengo.
2. Mafomu Ofanana
• Wi-Fi spoofing: Zigawenga zimapanga malo abodza a Wi-Fi kuti akope ogwiritsa ntchito kulumikizana kuti abe data.
DNS spoofing: kusokoneza mafunso a DNS kuwongolera ogwiritsa ntchito mawebusayiti oyipa.
• Kubera kwa SSL: Kupanga ziphaso za SSL kuti muchepetse magalimoto obisika.
• Kubera maimelo: Kulanda ndi kusokoneza maimelo.
3. Zowopsa
Kuwukira kwa MITM kumawopseza kwambiri mabanki a pa intaneti, malonda a e-commerce, ndi ma telecommuting, zomwe zimatha kubweretsa ma akaunti abedwa, kusokonezedwa, kapena kuwonekera kwa mauthenga ovuta.
4. Njira Zopewera
• Gwiritsani ntchito mawebusayiti a HTTPS kuti mutsimikizire kuti kulumikizana kwachinsinsi.
• Pewani kulumikiza ku Wi-Fi yapagulu kapena kugwiritsa ntchito VPNS kubisa kuchuluka kwa magalimoto.
• Yambitsani ntchito yotetezedwa ya DNS monga DNSSEC.
• Yang'anani ngati satifiketi ya SSL ndi yovomerezeka ndikukhala tcheru ndi machenjezo apadera.
SQL Injection
1. Njira ya SQL Injection
jakisoni wa SQL ndi jakisoni wa code pomwe wowukira amayika mawu oyipa a SQL m'malo olowera pa intaneti (monga bokosi lolowera, kusaka) kuti anyenge nkhokwe kuti achite malamulo osaloledwa, potero amaba, kusokoneza kapena kufufuta data.
2. Mfundo Yowukira
Ganizirani funso ili la SQL la fomu yolowera:
Wowukirayo alowa:
Funso limakhala:
Izi zimalambalala kutsimikizika ndikulola wowukirayo kulowa.
3. Zowopsa
Kujambulira kwa SQL kumatha kubweretsa kutayikira kwazomwe zili mu database, kuba kwa zidziwitso za ogwiritsa ntchito, kapena machitidwe onse kulandidwa. Kuphwanya kwa data ya Equifax mu 2017 kudalumikizidwa ndi chiwopsezo cha jakisoni wa SQL chomwe chidakhudza zambiri za ogwiritsa ntchito 147 miliyoni.
4. Chitetezo
• Gwiritsani ntchito mafunso okhala ndi parameter kapena mawu omwe anasanjidwa kale kuti musagwirizane mwachindunji ndi zomwe ogwiritsa ntchito.
• Yambitsani zotsimikizira ndi zosefera kukana zilembo zodabwitsa.
• Letsani zilolezo za m'nkhokwe kuti muteteze omwe akuukira kuchita zinthu zoopsa.
• Yang'anani pafupipafupi mapulogalamu a pa intaneti kuti muwone zomwe zingawonongeke komanso zoopsa zachitetezo.
Kuukira kwa DDoS
1. Chikhalidwe cha DDoS Zowukira
Kuwukira kwa Distributed Denial of Service (DDoS) kumatumiza zopempha zazikulu kwa seva yomwe mukufunayo poyang'anira kuchuluka kwa bots, zomwe zimathera bandwidth, zothandizira gawo kapena mphamvu zamakompyuta, ndipo zimapangitsa ogwiritsa ntchito wamba kuti asathe kupeza ntchitoyo.
2. Mitundu Yodziwika
• Kuwukira kwa magalimoto: kutumiza mapaketi ambiri ndikutsekereza bandwidth ya netiweki.
• Kuukira kwa Protocol: Gwiritsani ntchito kusatetezeka kwa protocol ya TCP/IP kuti muthe kugwiritsa ntchito gawo la seva.
• Ziwopsezo zamagulu ogwiritsira ntchito: Imitsani ma seva a Webusaiti poyesa ngati zopempha zovomerezeka za ogwiritsa ntchito.
3. Milandu Yodziwika
Kuwukira kwa Dyn DDoS mu 2016 kudagwiritsa ntchito Mirai botnet kutsitsa mawebusayiti angapo odziwika kuphatikiza Twitter ndi Netflix, ndikuwonetsa kuopsa kwa chitetezo cha zida za iot.
4. Njira Zothana ndi Mavuto
• Tumizani ntchito zoteteza DDoS kuti zisefe magalimoto oyipa.
• Gwiritsani ntchito netiweki ya Content Delivery (CDN) kuti mugawire kuchuluka kwa magalimoto.
• Konzani zolemetsa zolemetsa kuti muwonjezere mphamvu yogwiritsira ntchito seva.
• Yang'anirani kuchuluka kwa magalimoto pamanetiweki kuti muwone ndikuyankha zolakwika munthawi yake.
Zowopsa Zamkati
1. Tanthauzo la Insider Threat
Ziwopsezo zamkati zimachokera kwa ogwiritsa ntchito ovomerezeka (mwachitsanzo, ogwira ntchito, makontrakitala) m'bungwe omwe atha kugwiritsa ntchito molakwika mwayi wawo chifukwa cha njiru, kusasamala, kapena kuyendetsedwa ndi omwe akuukira kunja, zomwe zimapangitsa kuti deta iwonongeke kapena kuwonongeka kwadongosolo.
2. Mtundu wa Ziwopsezo
• Olowa mkati mwankhanza: Kuba mwadala kapena kusokoneza machitidwe kuti apeze phindu.
• Ogwira ntchito mosasamala: Chifukwa chosowa chidziwitso cha chitetezo, kusagwira ntchito molakwika kumabweretsa kuwonekera pachiwopsezo.
• Maakaunti obedwa: Zigawenga zimayang'anira maakaunti amkati mwachinyengo kapena kuba zidziwitso.
3. Zowopsa
Ziwopsezo zamkati ndizovuta kuzizindikira ndipo zimatha kudutsa zotchingira zachikhalidwe komanso makina ozindikira kuti alowa. Mu 2021, kampani yodziwika bwino yaukadaulo idataya madola mamiliyoni mazana ambiri chifukwa chawantchito wamkati yemwe adatulutsa code code.
4. Njira Zodzitetezera Zolimba
• Yambitsani zomanga za zero-trust ndikutsimikizira zopempha zonse zofikira.
• Yang'anirani machitidwe a ogwiritsa ntchito kuti muwone zochitika zachilendo.
• Chitani maphunziro achitetezo pafupipafupi kuti mulimbikitse kuzindikira kwa ogwira ntchito.
• Kuchepetsa mwayi wodziwa zambiri kuti muchepetse chiopsezo cha kutayikira.
Nthawi yotumiza: May-26-2025
